Zastępcza kara pozbawienia wolności za niewykonaną karę grzywny

Przepisy kodeksu karnego wykonawczego przewidują możliwość zamiany orzeczonej  przez sąd kary grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności. Sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy osoba skazania na karę grzywny nie wykonuje tej kary. 

Skazanego wyrokiem karnym na karę grzywny sąd najpierw jednak wzywa do jej dobrowolnego uiszczenia w terminie 30 dni. Dobrowolne uiszczenie kary grzywny jest najbardziej pożądaną formą jej wykonania, albowiem nie tylko w sposób znaczący ogranicza koszty prowadzonego postępowania wykonawczego, ale także jest korzystne z punktu widzenia samego skazanego,  a z tego względu, że  umożliwia mu przyspieszenie rozpoczęcia terminu zatarcia skazania. Termin ten liczony jest bowiem od daty wykonania kary grzywny. Tak długo jak kara grzywny nie zostanie uiszczona termin ten nie rozpoczyna swego biegu.

Jeżeli skazany nie uiścił orzeczonej kary grzywny w zakreślonym w wezwaniu terminie, ani też nie wystąpił z wnioskiem o jej rozłożenie na raty, grzywna ściągana jest od skazanego w drodze egzekucji. Wykonanie egzekucyjne kary grzywny jest konsekwencją niespłacenia grzywny w terminie. Ściąganie kary grzywny w ramach postępowania egzekucyjnego ma jednak charakter względnie obligatoryjny, albowiem jeżeli okoliczności sprawy wskazują na to, że egzekucja byłaby bezskuteczna, nie przeprowadza się jej.

Co jednak w sytuacji jeżeli skazany nie uiścił orzeczonej kary grzywny, a jej egzekucja okazała się bezskuteczna ? 

Zgodnie z art. 46 § 1 k.k.w. jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, gdy skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej na podstawie art. 45 k.k.w. albo uchyla się od jej wykonania, lub też gdy zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.

Zarządzając wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, przyjmuje się, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym grzywny przy czym kara zastępcza nie może przekroczyć 12 miesięcy pozbawienia wolności, jak również górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo, a jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.

W przypadku gdy grzywna została uiszczona lub ściągnięta w drodze egzekucji tylko w części albo tylko w części została wykonana w formie pracy społecznie użytecznej, sąd, zarządzając wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, określa jej wymiar z uwzględnieniem tego faktu. 

Od zastępczej kary pozbawienia wolności skazany może się jednak w każdej chwili uwolnić przez złożenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia tytułem grzywny. Jeżeli natomiast grzywna po zarządzeniu wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności została uiszczona przez skazanego jedynie częściowo, to prezes sądu lub upoważniony sędzie zarządza zmniejszenie kary zastępczej w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej do wysokości grzywny. 

Na koniec warto także wspomnieć o tym, że przepisy kodeksu karnego wykonawczego pozwalają sądowi także wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, o ile skazany oświadczy na piśmie, że podejmie pracę społecznie użyteczną i podda się rygorom z nią związanym. Wstrzymanie przez sąd zastępczej kary pozbawienia wolności następuje do czasu wykonania pracy społecznie użytecznej lub złożenia kwoty pieniężnej przypadającej do uiszczenia tytułem grzywny, przy czym decyzja sądu ma charakteru fakultatywny. 

Skazany ma tym samym szereg możliwości procesowych pozwalających ma na uniknięcie zastępczej kary pozbawienia wolności, także po jej zarządzeniu.