Czy przedsiębiorca może ubiegać się o odszkodowanie od Skarbu Państwa za skutki tzw. „lockdown-u”?

Minister Zdrowia rozporządzeniem z dnia 20 marca 2020 r. ogłosił w okresie od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Stan epidemii do dnia publikacji niniejszego artykułu nie został odwołany.

Rząd wprowadził liczne i obostrzenia dla wielu przedsiębiorców w ramach tzw. „lockdownu”. Za niedostosowanie się do obostrzeń grożą drakońskie kary administracyjne.

Zakaz prowadzenia działalności pod groźbą kary – czy na pewno legalny?

Ostatnio w przestrzeni publicznej możemy zaobserwować dyskusję na temat legalności ograniczeń dla przedsiębiorców wprowadzanych przez rząd w ramach walki z COVID-19. Powodem są wyroki sądów kwestionujących legalność nałożonych kar.

W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu w wyroku z dnia 27 października 2020 r. w sprawie o sygnaturze II SA/Op 219/20 orzeczono, że kara administracyjna za łamanie koronawirusowych obostrzeń jest bezprawna z natury. W ocenie Sądu nie można podejmować działań ograniczających prawa i wolności konstytucyjne powołując się na nadzwyczajne okoliczności i nie wprowadzając stanu nadzwyczajnego. Wskazano, że o ile oceniane zakazy, nakazy i ograniczenia były merytorycznie uzasadnione, o tyle tryb ich wprowadzenia, doprowadził do naruszenia podstawowych standardów konstytucyjnych i praw w zakresie wolności działalności gospodarczej.

Podobnie stanowi wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 11 grudnia 2020 r., II SA/Sz 765/20, gdzie stwierdzono, że nałożona na przedsiębiorcę kara była bezprawna.

Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa

Artykuły 417–421 Kodeksu Cywilnego regulują odpowiedzialność Skarbu Państwa i innych osób prawnych wykonujących władzę publiczną za szkody wyrządzone przy wykonywaniu tej władzy.

Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej są:

szkoda – czyli uszczerbek w majątku. Odszkodowanie może obejmować zarówno poniesione straty jak i utracone korzyści;
zachowanie – czyli niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej;
istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą (1) a zachowaniem (2).

Zgodnie art. 417 z ind. 1 k.c. jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Skarb Państwa w świetle przepisów Kodeksu cywilnego odpowiada także za szkodę wyrządzoną przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa. Rząd nie zdecydował się na ogłoszenie stanu klęski żywiołowej i tylko na podstawie rozporządzeń zamknął całe sektory gospodarki (co, jak wskazano w ww. wyrokach było działaniem sprzecznym z Konstytucją RP).

Wniosek Premiera do Trybunału Konstytucyjnego

Nie bez znaczenia dla skuteczności ewentualnych pozwów odszkodowawczych jest fakt, że Prezes Rady Ministrów zwrócił się z wnioskiem datowanym na dzień 28 sierpnia 2020 r. do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie konstytucyjności ww. art. 417 z ind. 1 k.c. – czyli przepisu regulującego odszkodowania za tzw. bezprawie legislacyjne. Premier wniósł o uznanie tego przepisu – w zakresie, w jakim nie wprowadza wymogu stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności rozporządzenia z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą – jako niezgodnego z konstytucją.

Informacja o przyjęciu sprawy do rozpoznania jest już na stronie TK – sprawę zarejestrowano pod sygn. K 18/20.

Podsumowanie

Przedsiębiorca na podstawie ww. przepisów Kodeksu cywilnego może ubiegać się o odszkodowanie za szkody wyrządzone działaniem władzy w związku z wprowadzeniem tzw. „lockdownu”. Odszkodowanie może obejmować zarówno poniesione straty jak i utracone korzyści.

Należy jednak wskazać, że droga do uzyskania pomyślnego rozstrzygnięcia może być trudna: po pierwsze, występujemy przeciwko Skarbowi Państwa. Po drugie, aktualnie oczekujemy na rozpoznanie przez TK wniosku Premiera dot. zgodności z Konstytucją art. 417 z ind. 1 k.c.

Niemniej, co pokazują przywołane na wstępie wyroki sądów władza publiczna zobowiązana jest do działania w granicach prawa – co zostało naruszone zbyt daleko idącymi ograniczeniami i zakazami. Takie działanie winno wiązać się z obowiązkiem naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonych przedsiębiorców.